ဟံၣ်ခံဖျၢၣ်
တၢ်မၤကွၢ်ဟံၣ်ခံဖျၢၣ်အတၢ်အိၣ်ဂၢၢ်ဆိးကျၢၤအဂီၢ်, ၦၤအ့ၣ်ကၠ့နယၢၣ်ဖိတဖၣ်(engineers) တ့ ဒုးအိၣ်ထီၣ် ကလံၤမုၢ်ဟၣ်ရံၣ်က့(hurricane) အသဟီၣ်, အပတီၢ် ၃ လၢ ကလံၤအူ တနၣ်ရံၣ် ၁၀၀ မံးလၥ် ဒီးမၤကွၢ်ဝဲဒၣ် ဟံၣ်ခံဖျၢၣ်န့ၣ်လီၤ. ဟံၣ်အခီၣ်ထံးတဖျၢၣ်န့ၣ် မ့ၢ်လၢ ၦၤတတ့အီၤ ဒ်တၢ်ဘျၢလၢ တၢ်တ့တၢ်သူၣ်ထီၣ်အဂီၢ် ဘၣ်ထွဲဒီးကလံၤမုၢ်ဟၣ်ရံၣ်က့တၢ်ဘျၢလၢ ၦၤပၥ်လီၤအသိးအဃိ ဒီးဟူးဝးလီၤၦီၢ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. မ့မ့ၢ်ဟံၣ်ခံဖျၢၣ်တဖျၢၣ်န့ၣ်တခီ ၦၤတ့အီၤ ဒ်တၢ်ဘျၢအိၣ်အသိးဃုၥ်ဒီး တၢ်မၤဂ့ၤအါထီၣ် ဟံၣ်အခိၣ်ဒူ ဒီးအဒါတဖၣ်အဃိန့ၣ် ဒီးဟးဂီၤဝဲ ဒၣ်ထဲ တၢ်ချၢအဂ့ၢ်အဂီၤ တဆံးတက့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်မၤကွၢ်တခါအံၤ အစၢဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်ဝံၤ ၦၤအ့ၣ်ကၠ့နယၢၣ်ဖိအကျါတဂၤ သံကွၢ်ဝဲတၢ်သံကွၢ် “သုအဲၣ်ဒိးအိၣ်ဝဲ ဟံၣ်ဖဲလဲၣ်တဖျၢၣ်အပူၤ န့ၣ်လဲၣ်”. ဝံၤမၤကတၢၢ်ဝဲ တၢ်မၤကွၢ်အံၤ န့ၣ်လီၤ.
ကစၢ်ယ့ၣ်ၡူး မၤကတၢၢ်ဝဲ အတၢ်သိၣ်လိသီလိတၢ် ဘၣ်ထွဲဒီး မူခိၣ်ဘီမုၢ်အတၢ်အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤဝဲ စံးဝဲဒၣ် ဖဲလံၥ်မးသဲ ၇:၂၄ အပူၤ “မၤသးဒ်န့ၣ်ဒီး ၦၤလၢအနၢ်ဟူ ယကလုၢ်ကထါအံၤ, ဒီးတိၢ်န့ၢ်ဝဲကိးဂၤဒဲးန့ၣ် ယကဒိလီၤအီၤလၢ ၦၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ လၢအသူၣ်ဟံၣ်လၢ လၢၢ်ခိၣ်တဂၤလီၤ”န့ၣ်လီၤ.…
ၦၤလၢအထိၣ်ထွံ ပိၥ်ထွဲတၢ်ကလီအခံတဖၣ်
ဖဲတၢ်ယီၤထီၣ်သီကတီၢ် လၢ ၂၀၂၀ နံၣ်, မုၢ်နၤအမူကပိၥ်အဖီလၥ်, ၦၤဒိး‘လပီ’တဖၣ် ဒိး ‘လပီ’ အကပြူၢ်ကပြီၤလၢ စဲၣ်ဒ့ကိ(San Diego)ပီၣ်လဲၣ်ကၢၢ်နံၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကပီၤဖိတဖၣ် ဟဲကဲထီၣ်သး ခီဖျိတၢ်အိၣ်ဒီးသးသမူဖိလၢအဆံးကဲၣ်ဆိးတဖၣ် လၢတၢ်ကိးလၢ ဖံၣ်တိၣ်ဖလဲထၢၣ်(phytoplankton), အဟဲလၢဟ့းလ့ၣ်ကျိၥ် အခီပညီမ့ၢ် “ၦၤဟးတရံး”မ့တမ့ၢ် “ၦၤလီၤထွံ” န့ၣ်လီၤ. လၢမုၢ်ဆါကတီၢ်, တၢ်မူးဆံးဆံးဖိတဖၣ် ဒုးကဲထီၣ်တၢ်အလွဲၢ်ဂီၤ လၢပီၣ်လဲၣ် ထံထီၣ်ထံလီၤ ဒီးဖီၣ်ဃးမုၢ်တၢ်ကပီၤလၢ အဆီတလဲသးဆူ ခဲမံးကၢၣ်တၢ်သဟီၣ်(chemical energy)န့ၣ်လီၤ. ဖဲမုၢ်နၤတၢ်ခံးကတီၢ်, အဝဲသ့ၣ်ဒုးကဲထီၣ် လီမ့ၣ်အူအလွဲၢ်လါဟ့တမံၤန့ၣ်လီၤ.
ၦၤစူၢ်က့ၤနၥ်က့ၤ ခရံၥ်ဖိတဖၣ် မ့ၢ်ၦၤမူခိၣ်ဖိလၢ အလီၤဂၥ်ဒီး ပီၣ်လဲၣ် ထံထီၣ်ထံလီၤလၢ အလွဲၢ်ဂီၤ, အိၣ်မူဒ်ၦၤလၢအလဲၤတရံးတၢ် မ့တမ့ၢ် လီၤထွံလၢ ဟီၣ်ခိၣ်အတၢ်အိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤအပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်ကီတၢ်ခဲတၢ်အိၣ်သးတဖၣ် မၤတံၥ်တၥ် ပတၢ်တိၥ်လၢ ပတိၥ်ဃးတဖၣ်, သးစီဆှံဟ့ၣ်ဆူၣ်ထီၣ်ၦၤ ဒ်ပကမၤတၢ် ဒ်ကစၢ်ယ့ၣ်ၡူးအသိး လၢအမ့ၢ် ဟီၣ်ခိၣ်အတၢ်ကပီၤ, ဒ်သိးပကပီၤဆၢက့ၤ အဝဲအတၢ်ကပီၤလၢ တၢ်ခံးတၢ်နၤန့ၣ်လီၤ. ဖံးလံးပံး ၃:၈-၉ အပူၤ, တၢ်မၢဖိစီၤပီလူး…
ဆူၣ်ကိၤဝဲဒ်ထးအသိး
စွံၤထိးအ့ၣ်တဖၣ်(Ironclad beetles)န့ၣ် ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါ အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဒီးအကုလၢအကိၤ ဒီတဒၢအဝဲသ့ၣ် လၢတၢ်ဖိတၢ်လံၤ လၢအဟးအီၣ် အဝဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်, လၢတၢ်အါမံၤအကျါလီၤဆီတမံၤ မ့ၢ်လၢ အဝဲသ့ၣ် အိၣ်ဒီးဂံၢ်ဘါလီၤလီၤဆီဆီ လၢအတူၢ်တၢ်ဆီၣ်သနံး န့ၣ်ဝဲလီၤ. ကုခိၣ်လၢအကိၤယူာ်ထီၣ် အသးအါန့ၢ်ဒံး တဲၤကွံၥ်အသးတဖၣ်, ဖဲအပၥ်ဖှိၣ်ထီၣ်သးတပူၤဃီလီၤ. အချၢဃံ လၢအအိၣ်ဘ့ၣ်သလၣ် ဒီးလီၤယၢၢ် မၤစၢၤစ့ၢ်ကီး တၢ်ဆူ ကတြီဆၢ တၢ်သ့ၣ်ဖးသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ. ဒ်စဲအ့ၣ်တၢ်သမံသမိး တၢ်ပၥ်ဖျါထီၣ် တၢ်အံၤအိၣ်မူသ့ဒၣ်လဲၣ် တၢ်ဆီၣ်ကျံးအါန့ၣ် အနီၢ်ကစၢ်အဃၢ အဘျီ ၄၀,၀၀၀ ဃၣ်ဃၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဒ်ယွၤတ့လီၤတၢ်ဖိဃၢ်အံၤ ကအိၣ်ဒီးအကုလၢအကိၤအသိးန့ၣ် အဝဲဟ့ၣ်လီၤစ့ၢ်ကီး ဝံယံးရမံယၤလၢတၢ်ဂံၢ်တၢ်ဘါ လၢအတူၢ် တၢ်ကန့ၢ်ဝဲစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. ဝံအံၤ ကကွၢ်ဆၢၣ်မဲၥ်ဘၣ်ဒီး တၢ်ဆီၣ်သနံး လၢအနး, ဖဲအရၤလီၤ တၢ်ကစီၣ်လၢၦၤအံၣ်စရ့လးဖိ တူၢ်လိၥ်တသ့န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်အံၤအဃိ, ယွၤအၢၣ်လီၤတၢ်ဆူ, တၢ်ကဟ့ၣ်လီၤအီၤ “ထူၣ်ထးတကျီၣ် ဒီးအဒူၣ်တိၢ်တဒူၣ်” (ယံး ၁:၁၈)လီၤ. ဝံအံၤ တဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဘၣ် မ့တမ့ၢ် တဘၣ်တၢ်ဒိၣ်ဘၢအီၤန့ၣ်ဘၣ်. အဝဲအတၢ်ကတိၤ ကအိၣ်ဆိးဂၢၢ်ကျၢၤ…
ပၢ်လၢအသူၣ်အိၣ်သးအိၣ်တၢ်တဂၤ
က့ဘရၢၣ်(Gabriel)လၢအသးအိၣ် ၈ နံၣ်တဂၤ, ဘၣ်တၢ်ကွဲးကါထုးထီၣ် တၢ်အချံတဖျၢၣ်လၢအခိၣ်နူၥ်ပူၤဝံၤ, တၢ်ပူၤလီၤလၢတၢ်ပၥ်သူၣ်ပၥ်သးအီၤ ညီန့ၣ်အိၣ်တ့ၢ်လၢ အခိၣ်ကပၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲဖိသၣ်အံၤ စံးဝဲလၢအလီၤဂၥ်ဒီး တၢ်မုၢ်ဃၢ်တဒု, အပၢ်လၢအမ့ၢ် ကၠီ(ၡ)(Josh)အိၣ်ဒီး တၢ်ဆိကမိၣ်တမံၤ, လၢကပၥ်ဖျါထီၣ် အတၢ်အဲၣ်ဘၣ်ဖိအံၤ ထဲလဲၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲဆဲး ကသံၣ်ထဲးထူ(tattoo)လၢ အခိၣ်ကပၤ ဒ်အဖိခွါအပူၤလီၢ် အက့ၢ်အဂီၤအသိးန့ၣ်လီၤ.
ၦၤကွဲးလံၥ်စံးထီၣ်ပတြၢၤပၥ်ဖျါဝဲ, တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်သူၣ်အိၣ်သးအိၣ် အတၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံလၢအအိၣ်ဒီးကစၢ်ယွၤဆူ “အဖိ”တဖၣ် အဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ(စံး ၁၀၃:၁၃). ခီဖျိ တၢ်စူးကါတၢ်အဒိလၢ အဘၣ်တၢ်ထုးန့ၣ်အီၤ လၢၦၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအတၢ်အိၣ်မူ, စီၤဒၤဝံး ပၥ်ဖျါထီၣ်တၢ်အက့ၢ်အဂီၤ လၢကစၢ်ယွၤအတၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံ လၢပလိၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲစံးလၢ, တၢ်အံၤ မ့ၢ်တၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံ ဒ်သိးပၢ်လၢအဂ့ၤ အတၢ်ကဟုကယၥ်တၢ်လၢ အဖိအဂီၢ်အသိး(:၁၇) န့ၣ်လီၤ. ဒ်ပၢ်လၢဟီၣ်ခိၣ်တဂၤ ပၥ်ဖျါထီၣ် အတၢ်သးအိၣ်လၢ အဖိခွါအံၤ, ကစၢ်ယွၤလၢအမ့ၢ် ပပၢ်လၢမူခိၣ်စ့ၢ်ကီး, ပၥ်ဖျါထီၣ်တၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံဒီး တၢ်ကဟုကယၥ် ဆူၦၤလၢအပျံၤအီၤ န့ၣ်လီၤ. အဝဲမ့ၢ်ပၢ်လၢအသးအိၣ်တၢ်, လၢအသးကညီၤ အၦၤဂီၢ်မုၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲပဂံၢ်စၢ်ဘါစၢ် ဒီးကလၢၢ်ဘၣ်လၢ ပတဖျါလီၤအဲၣ်လီၤကွံ မ့ၢ်လၢ…
အဝဲမၤက့ၤယၤ
ဖိသၣ်ခွါဖိသီမၢး(စ)အဲၣ်ဒံၢ်စၢၣ် (Thomas Edison)လၢအသးအိၣ်နွံနံၣ်တဂၤ, တသးအိၣ် မ့တမ့ၢ် မၤလံၥ်မၤလဲၢ်တဘၣ်ဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်. ဘၣ်တနံၤ, အဝဲဘၣ်တၢ်ကိးအီၤဒၣ်လဲၥ်လၢ “ၦၤအခိၣ်နူၢ်သဘံၣ်ဘုၣ်” လၢအသရၣ်တဂၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲဟဲက့ၤ ဆူဟံၣ်လၢ တၢ်သူၣ်ဒိၣ်သးဖျိးအပူၤလီၤ. လၢခံတနံၤ, ဖဲအကတိၤတၢ်ဒီး သရၣ်အံၤဝံၤ, အဝဲအမိၢ်, လၢအမ့ၢ်သရၣ်မုၣ်တဂၤ, ဆၢတဲၥ်တၢ်ဆူ ကသိၣ်လိ သီမၢး(စ) လၢဟံၣ်လီၤ. တၢ်မၤစၢၤလၢအပၥ်ဃုၥ်ဒီးတၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံ ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ (ဃုၥ်ဒီး ကစၢ်ယွၤ အတၢ်ဟ့ၣ်လၢတၢ်ကူၣ်တၢ်ဆး), သီမၢး(စ)ကဲထီၣ်ၦၤလၢအတ့ဆိတၢ်ဒီး ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဖးဒိၣ်တဂၤလီၤ. လၢခံအဝဲကွဲးဖျါထီၣ်ဝဲလၢ, “ယမိၢ်မ့ၢ်ၦၤလၢအသိယၤဘှီယၤလီၤ. အဝဲမ့ၢ်မိၢ်နီၢ်နီၢ်, မ့ၢ်တၢ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢယဂီၢ် ဒီးယသ့ၣ်ညါ ယအိၣ်ဒီးၦၤတဂၤ လၢယကဘၣ်မူလၢအဂီၢ်, ဒီးအသု ယတမၤဟးဂီၤအသးန့ၣ်လီၤ”.
လံၥ်မၤတၢ် ၁၅ အပူၤ, ပဖးဘၣ်စီၤဘၢ်နါဘၤဒီး စီၤပီလူးမၤသကိးတၢ် ဒ်မံးၡၢၣ်နရံၣ်သရၣ်တဖၣ်အသိး, တုၤဒၣ်လဲၥ် အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲၥ်ဝဲ တၢ်သးတလီၤပလိၥ်အကါဒိၣ်တမံၤ, လၢအဘၣ်ထွဲဒီး တၢ်ကကိးဃုၥ် စီၤယိၤဟၣ်မၢ်ကူးလၢ အတၢ်လဲၤသကိးတၢ်အခါန့ၣ်လီၤ. စီၤပီလူးထီဒါတၢ်အံၤမ့ၢ်လၢ, လၢအတိခိၣ် စီၤမၢ်ကူး “ဟးဖးဒီးအီၤလၢ ပၣ်ဖူၤလံ” (:၃၆-၃၈)အဃိန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်အံၤအဃိ, စီၤပီလူးဒီး စီၤဘၢ်နါဘၤလီၤဖးလိၥ်သးန့ၣ်လီၤ.…